Początki Hufca PIAST

Hufiec ZHP Poznań – Stare Miasto utworzony został 20 listopada 1960 roku (Rozkaz Komendanta Chorągwi Wielkopolskiej L. 40/60) i przyjął imię Powstańców Wielkopolskich 1918/1919.

Powstał z połączenia wcześniej działających hufców:

• I Hufca Harcerskiego Poznań – Garbary,
• IV Hufca Harcerskiego Poznań – Stare Miasto im. Powstańców Wielkopolskich 1918/1919
• V Hufca Harcerskiego Poznań – Śródmieście.

Harcerstwo na tym terenie swoimi korzeniami sięga roku 1912. Wtedy właśnie, na przełomie sierpnia i września odbył się pierwszy kurs skautowy poprowadzony przez Tadeusza Strumiłłę i Jerzego Grodyńskiego, przybyłych do Poznania na zaproszenie Ksawerego Zakrzewskiego – pierwszego zastępcy prezesa Związku Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim. W ramach prowadzonego szkolenia w dniu 7 września 1912r. odbywa się pierwsza harcerska wycieczka i biwak skautowy do m. Babki pod Poznaniem. Zapłonęło tu po raz pierwszy harcerskie ognisko i po raz pierwszy zaśpiewano w Wielkopolsce „Rotę” Marii Konopnickiej. Odbyła się również gra terenowa. Po kursie utworzono przy „Sokole” Poznańską Komendę Skautową, która działała w konspiracji. Komendantem został dr Ksawery Zakrzewski.

Pierwsze zastępy skautowe

W dniu 17 października 1912r. z inicjatywy Cezarego Jindry odbyło się zebranie organizacyjne w mieszkaniu Henryka Śniegockiego przy ul. Półwiejskiej 13 – obecnie 11 (na tym domu w roku 1982 umieszczono tablicę pamiątkową). Na zebraniu sformowano pierwszy zastęp skautowy, nazwany „POZNAŃ” (był to niezależny ruch skautowy), a uczestnicy i jego członkowie: Cezary Jindra, Wincenty Wierzejewski, Leonard Skowroński, Józef Wolski, Henryk Śniegocki i Witold Gruszczyński złożyli przyrzeczenie skautowe. Zastępowym został Cezary Jindra, a Wincenty Wierzejewski jego zastępcą.

Zastęp rozwijał się dość szybko, bo już w listopadzie powstaje dwuzastępowa, na wniosek W.Wierzejewskiego nazwana, Pierwsza Poznańska Drużyna Skautów „PIAST”. Pierwszym jej drużynowym został Cezary Jindra. Szerszy rozgłos drużyna zdobyła 19 stycznia 1913 roku w Niegolewie pod Bukiem z okazji obchodu przy ognisku razem z tamtejszą ludnością polską 50 rocznicy powstania styczniowego.

Poza zastępem „Poznań”, który dał początek drużynie skautowej „Piast” w połowie października 1912 roku Antoni Jahns zorganizował przy „Sokole” pierwszy zastęp skautowy, który dał początek Drużynie Skautowej im. Ks. Józefa Poniatowskiego powstałej 3 maja 1913 roku.

Również przy Towarzystwie Terminatorów pod wezwaniem św. Alojzego dnia 29 października 1912 roku Józef Ratajczak założył zastęp skautowy „Orłów”, który 28 marca 1914 roku przekształcił się w samodzielną Drużynę Skautową im. gen. Henryka Dąbrowskiego.

Natomiast 29 listopada 1912 roku Janina Łakińska zakłada pierwszy w Poznaniu żeński zastęp skautowy, z którego wiosną 1913 roku powstaje Żeńska Drużyna Skautowa im. Emilii Plater. Opiekę nad działalnością DS. im. Ks. J.Poniatowskiego i DS. im. E.Platter sprawował dr K. Zakrzewski.

W czasie wycieczki w maju 1913r. w okolicy wsi Konarskie k.Bnina kierownictwo pierwszej poznańskiej drużyny skautowej „Piast” Cezary Jindra przekazuje Wincentemu Wierzejewskiemu. Drużyna rozrasta się. Przybywają kolejni członkowie. W wyniku rozwoju , w grudniu 1913 roku (stan osobowy w grudniu 1913r. wynosi 120 osób w 12 zastępach) z jej trzech plutonów powołane zostają trzy samodzielne drużyny. Doprowadziło to do powstania w dniu 12 grudnia 1913 roku Hufca Skautowego „PIAST”. Komendantem Hufca zostaje Wincenty Wierzejewski. Hufiec objął następujące drużyny:
1 im. Bolesława Chrobrego – drużynowy Cezary Jindra Alf.Radomski (wg C.Jindry), Leonard Skowroński (wg I.Nowickiego)

2 im. Kazimierza Wielkiego – drużynowy H.Śniegocki
3 im. Mieczysława Pierwszego – drużynowy ?. Adamski a po dwóch miesiącach dołączono do niego
4 im. Władysława Jagiełły powstałą z oddziału „ŻUAW” , zorganizowanego wcześniej przez Jana Kąkolewskiego, który latem 1913r. wyjechał do Niemiec. Drużynowym 4 PDS im. Władysława Jagiełły był po nim Bronisław Pawłowski.

Na terenie Wielkopolski tworzące się drużyny występują wobec władz jako stowarzyszenie gimnastyczne, sportowe, wycieczkowe itp. Razem w hufcu było około 160 skautów.

14 maja 1914 roku w lasach Głuszyńskich odbywa się zlot skautów wielkopolskich. Hufiec „PIAST” w tym okresie liczy 4 drużyny i 27 zastępów.

W związku z powołaniem do wojska pruskiego W.Wierzejewskiego, funkcję hufcowego Hufca Skautowego „PIAST” przejął Henryk Śniegocki.

W lipcu 1914 roku odbywa się obóz wędrowny skautów wielkopolskich pod kierunkiem Henryka Śniegockiego.

W styczniu 1915 roku przy „Sokole” powołany zostaje Hufiec „Zorza” w skład którego wchodzi m.in. Drużyna Skautowa im. Ks. Józefa Poniatowskiego. Po rozwiązaniu Hufca „Zorza” w 1918 roku drużyna przystępuje do Hufca „PIAST” i otrzymuje numer 5. Od tego Czasu Związek Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim zaprzestaje działalności jako organizator skautingu.

Powstanie Wielkopolskie

Od listopada 1918 roku w Harcówce przy ul. Garbary rozpoczyna urzędowanie Komenda Główna Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego. Dnia 27 grudnia wybucha powstanie. Skauci organizują I Kompanię Skautową I Pułku Strzelców Wielkopolskich, zaczątkiem której był pluton, z którym W. Wierzejewski w dniu 28 grudnia zajął redutę Grollmana, rozbrajając 200 artylerzystów oraz zdobywając znaczne ilości broni i amunicji. Pluton pełni również straż na lotnisku Ławica. 26 stycznia wraz z całym garnizonem składa na Placu Wilhelmowskim (Wolności) przysięgę.

Wielkim osiągnięciem harcerstwa było utworzenie ruchu zuchowego. System wychowujących gier i zabaw, a także program prób na gwiazdki i sprawności spowodowały wśród dzieci wielki rozwój ruchu zuchowego.

U „czwartaków” pracę zuchową podjął w 1929 roku Tadeusz Bociąg tworząc przy 4 PDH gromadę „wilcząt”.
W „piątce” nastąpiło to nieco wcześniej, bo już 12 lutego 1926 roku druh J.Godyński zakłada gromadę „Wilcząt”.
W „jedynce” pierwsze „wilczęta” powstają dopiero w roku 1930.

W dniu 1 października 1934 roku z:
* pierwszych drużyn powołano I Hufiec Harcerzy im. Bolesława Chrobrego
* piątych drużyn powołano V Hufiec Harcerzy im. Ks. Józefa Poniatowskiego.

4 PDH im. Władysława Jagiełły działa samodzielnie.

Taki układ organizacyjny pozostaje do 1 września 1939 roku – do wybuchu II wojny światowej, która kładzie kres normalnym zajęciom harcerskim.

Okupacja kraju nie przerwała działalności starszych grup harcerskich. Organizowano pracę konspiracyjną, tajne nauczanie oraz podejmowano walkę zbrojną z faszyzmem.

Z chwilą zakończenia działań wojennych w 1945 roku odbudowuje się powoli życie organizacyjne w zniszczonym mieście.

Odrodzenie harcerstwa po IIWŚ

W lutym phm. Tadeusz Wesołowski za zgodą władz i w porozumieniu z Kuratorium przystąpił wraz z Wincentym Zyffertem i Kazimierzem Izydorkiem do reaktywowania harcerstwa na terenie szkoły przy ul. M.Magdaleny. Stan ilościowy ciągle się zwiększał, aż osiągnął liczbę 300 harcerzy. Pierwszą powojenną przygodę przeżyli oni 15 kwietnia w Strzeszynie na wycieczce połączonej z podchodami. W związku z tak dużym wzrostem 4 PDH 22 kwietnia 1945 r. podzielono ją na 6 „kolorowych” drużyn i powołano IV Hufiec im. Władysława Jagiełły. Komendantem Hufca został phm. Tadeusz Wesołowski. Do końca roku hufiec krzepnie organizacyjnie. Dołączone zostają do niego obok drużyn „kolorowych” następujące drużyny: 15 PDH, 16 PDH, 21 PDH, 30 PDH, 32 PDH. W grudniu hufiec otrzymuje Sztandar Organizacyjny.

5 marca HR Czesław Kupczyk rozpoczął reaktywowanie „Piątki” Poznańskiej im. Ks. Józefa Poniatowskiego. Do czerwca powstaje pięć drużyn męskich, trzy żeńskie i jedna zuchowa. Stan liczbowy V Hufca wynosi 200 zuchów, harcerzy i instruktorów. Jesienią odbywa się reorganizacja hufca – z hufca odchodzą drużyny żeńskie. Pod koniec roku hufiec liczy 300 członków w 6 drużynach harcerskich i 1 gromadzie zuchowej.

Również w pierwszych dniach marca ćwik Marian Starosta organizuje drużyny harcerskie, zalążek I Hufca harcerzy im. Bolesława Chrobrego. We wrześniu komendę na hufcem przejmuje HR Stefan Szymański.

W 1948 roku powstaje Związek Młodzieży Polskiej, który jako jeden z celów obrał sobie zespolenie całej młodzieży pod jednym sztandarem. Nie uwzględniając wieku młodzieży harcerskiej, jej upodobań i zainteresowań przystąpiono do wtłaczania ZHP w tryby programu nowej organizacji. Następują pierwsze zmiany organizacyjne: I Hufiec im. Bolesława Chrobrego przemianowano na Hufiec Poznań – Stare Miasto włączając do niego IV Hufiec im. . Władysława Jagiełły. Komendantem zostaje phm. Stefan Szymański. V Hufiec im. Ks. J. Poniatowskiego przemianowany zostaje na Hufiec Poznań – Śródmieście. Na skutek kolejnych zmian organizacyjnych na terenie dzielnicy z dniem 1 października 1949 roku do Hufca Harcerskiego Poznań – Stare Miasto (powstałego z wcześniejszego połączenia I i IV Hufca Harcerskiego) przyłączono Hufiec Harcerski „Poznań – Śródmieście” (dawniej V Hufiec), Hufiec Harcerek „Poznań – Śródmieście”. Komendantem Hufca mianowany został phm. Erazm Ignaczak. Po reorganizacji hufiec skupiał 1.073 członków w 16 gromadach zuchowych, 6 drużynach harcerek i 15 drużynach harcerzy. 18 marca 1950 roku Komendantem Hufca zostaje Edmund Głowiński.

Taki stan nie trwa długo. Następuje przekształcenie Związku Harcerstwa Polskiego w „Organizację harcerską” (OH), działającą w ramach ZMP. Ulega likwidacji komenda hufca. W to miejsce utworzono wydziały harcerskie przy Zarządach ZMP. Zniesiono nazwy i numerację drużyn, odstąpiono od tradycyjnego nazewnictwa. W ten sposób przestało istnieć historyczne harcerstwo w Staromiejskiej dzielnicy Poznania.

OH działająca w latach 1950 – 1956 w ramach ZMP wzorowała się w swej strukturze, programie i metodach pracy na Organizacji Pionierskiej w ZSRR. Zrzeszała dzieci szkolne w wieku 9 – 14 lat. Na terenie szkoły powołano jedną drużynę (odpowiednik dzisiejszego szczepu), podzielona na zastępy (odpowiednik dzisiejszej drużyny), której pracą kierowali dorośli instruktorzy – członkowie ZMP – nazywani przewodnikami. Kolejną jednostką organizacyjną było ogniwo (dzisiejszy zastęp), którym kierował ogniwowy.

Mechaniczne kopiowanie doświadczeń radzieckich bez wnikliwej analizy własnych warunków i tradycji nie spełniło oczekiwań ani młodzieży, ani społeczeństwa. Analiza popełnionych błędów stała się m.in. podstawą do przekształcenia w 1956 roku OH ZMP w Organizację Harcerską Polski Ludowej niezależną od ZMP. W Łodzi w dniach 8 – 10 grudnia 1956 roku odbył się Krajowy Zjazd Działaczy Harcerskich. W obliczu zasadniczych zmian zachodzących w kraju przyjął on Deklarację Ideową Związku Harcerstwa Polskiego przywracając tradycyjną nazwę Związku, odznaki, nazewnictwo i hymn harcerski. Zjazd uznany został za I powojenny Zjazd ZHP.

Po raz drugi od zakończenia wojny przystąpiono do reaktywowania i odbudowywania drużyn na Starym Mieście. Na przełomie lat 56/57 powstają ponownie:

I Hufiec Harcerski Poznań – Garbary – hufcowy phm. Stefan Szymański
IV Hufiec Harcerski Poznań – Stare Miasto – hufcowy hm. Tadeusz Wesołowski
V Hufiec Harcerski Poznań – Śródmieście – hufcowy hm. Czesław Wyszyński

Hufce skupiały zarówno drużyny żeńskie jak i męskie. Nie są to już drużyny środowiskowe, jak do roku 1950, lecz wszystkie powstają na terenie szkół.

Utworzenie obecnego Hufca PIAST

Pierwsza prezentacja odrodzonego harcerstwa nastąpiła w dniu 1 maja 1957 roku na stadionie im. 22-lipca, gdzie defiladę harcerzy przyjmuje gen. Marian Spychalski. Rozpoczyna się znów normalna praca harcerska. Zbiórki, rajdy, biwaki, obozy.

W maju 1958 roku następuje zmiana na funkcji hufcowego V Hufca. Nowym hufcowym zostaje pwd. Henryk Golimowski.

1 marca 1959 roku IV Hufiec Harcerski otrzymał sztandar ufundowany przez Zarząd Okręgu Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Równocześnie nadano imię Powstańców Wielkopolskich 1918/19 (inicjatorem przyjęcia takiego imienia był hm. T.Wesołowski).

Rok 1960 – 20 listopada to data powstania Hufca Harcerskiego Poznań – Stare Miasto im. Powstańców Wielkopolskich 1918/19. W tym momencie rozpoczyna się najnowsza historia naszego hufca. Była to ostatnia zmiana organizacyjna. Hufiec w niezmienionej formie przetrwał do dnia dzisiejszego. Komendantem nowo powstałego hufca zostaje hm. Stefan Szymański (1960 – 1962). Kolejni komendanci to: hm. Tadeusz Bartoszczyk (1962 – 1980), hm. Ignacy Piwonii (1980 – 1981), hm. Bronisław Nowak (1981 – 1989), hm. Zbigniew Chmielewski (1989 – 1992), hm. Janusz Wolski (1992 – 2007), phm. Krzysztof Wilczyński (2007 – 2011), hm. Janusz Błaszczyk (2011 – 2019), hm. Anna Markiewicz (2019 – do teraz).

Terenem działania hufca jest dzielnica Poznań – Stare Miasto.

Początkowo pomieszczeniami Komendy Hufca był lokal przy ul. Kościuszki 80a. W 1972 roku siedzibę przeniesiono na Cytadelę do Młodzieżowego Domu Kultury „Harcówka”, wybudowanego z inicjatywy Komendy Hufca z przeznaczeniem na Staromiejski Dom Harcerza. Skromne środki finansowe zmusiły władze hufca do przekazania obiektu w użytkowanie oświacie.

Wiosną 1974 roku hufiec wydzierżawił w Dziećmiarkach ponad 1 ha lasu z przeznaczeniem na stały teren obozowy. Odbywały się tam obozy hufca w ramach Operacji Lednica.

27 grudnia 1974 roku z inicjatywy Komendy Hufca odsłonięto przed jej siedzibą pomnik autorstwa Józefa Kaliszana poświęcony Harcerzom – Powstańcom Wielkopolskim.

W 1978 roku pojawił się pomysł, aby corocznie na przełomie listopada i grudnia organizować Harcerski Rajd Nadnotecki – „HARNA”. Do dziś organizatorem jest III Szczep Drużyn im. Andrzeja i Olgi Małkowskich działający na os. Wichrowe Wzgórze. Ideą „HARNY” było zapoznanie uczestników rajdu z miejscami walk powstańczych, umożliwienie spotkań z tymi powstańcami, którzy ze względu na podeszły wiek, czy zły stan zdrowia nie mogli uczestniczyć w oficjalnych uroczystościach. Każda drużyna rajdowa wybierała trasę marszu, na niej realizowała różne zadania np.: wywiady, lokalizację miejsc pamięci, rozwiązanie testu historycznego, znalezienie ciekawych zdjęć itp.

W grudniu 1981 roku po wprowadzeniu stanu wojennego przy hufcu powołano Harcerskie Pogotowie Zimowe „Otwarte Serca”. Komendantem Pogotowia był phm. Michał Preisler.

W lutym 1982 roku odbywa się I Zimowy Bieg Sprawnościowy Zastępów Harcerskich Hufca „PIAST”, który na stałe pozostał w harcerskim kalendarzu. Zadaniem jego jest sprawdzenie umiejętności działania w terenie podczas wykonywania różnorodnych działań najmniejszej jednostki organizacyjnej jakim jest zastęp.

Wiosną podjęto decyzję o rezygnacji z budowy obiektów stałej Bazy Obozowej w Dziećmiarkach, przejmując w jej miejsce w użytkowanie obiekt po szkole w Wagowie z przeznaczeniem na Stanicę Biwakowo-Obozową.

9 lipca 1982 roku podczas wojewódzkiej inauguracji HAL w Stanicy Biwakowo-Obozowej w Wagowie odczytano decyzję GK ZHP o nadaniu Hufcowi Poznań – Stare Miasto historycznej nazwy „PIAST”.

W dniach 17 – 19 września odbyły się obchody jubileuszu 70-lecia powstania harcerstwa w Staromiejskiej dzielnicy. Odbył się Jubileuszowy Zlot Drużyn na Cytadeli, zorganizowano wystawę fotograficzną, zorganizowano ognisko zlotowe. W ostatnim dniu zlotu o godz. 1200 przed Ratuszem na Starym Rynku w obecności Naczelnika ZHP hm. Ryszarda Wosińskiego i bardzo wielu zaproszonych gości Hufiec „PIAST” otrzymał od przedstawicieli Izby Rzemieślniczej w Poznaniu nowy Sztandar Organizacyjny.

17 października w 70 rocznicę złożenia w Poznaniu pierwszego Przyrzeczenia Skautowego odsłonięto na budynku przy ul. Półwiejskiej 11 tablicę upamiętniającą to wydarzenie. Odsłonięto również tablicę pamiątkową na budynku przy ul. Rybaki 5, gdzie mieściła się pierwsza harcówka Drużyny Skautowej „PIAST”.

Jubileusz w znacznym stopniu przyczynił się do uaktywnienia seniorów harcerskich. Efektem było powołanie 26 maja 1983 roku Harcerskiego Kręgu Piątaków-Seniorów, a 5 września 1984 roku Harcerskiego Kręgu Seniorów Jedynkarzy.

W 1983 roku hufiec podpisuje stałą umowę z władzami oświatowymi gminy Czarny Dunajec na organizację letniego i zimowego wypoczynku na terenie gminy. Doprowadza to do organizacji placówek wypoczynku w szkołach w Cichym Górnym, Podszklu, Piekielniku, Chochołowie. Współpraca trwała do 1989 roku.

5 czerwca 1983 roku HKSP przekazuje hufcowi replikę sztandaru skautów poznańskich z 1916 roku.

Od roku 1983 za zgodą Komisji Regulaminowej ZHP członkowie Hufca „PIAST” mają prawo nosić na nakryciach głowy Rozetkę Powstańczą tak samo jak Powstańcy Wielkopolscy na rogatywkach.

Schyłek PRL oraz lata 90

Po okresie wytężonej działalności, spowodowanej kampanią programowo-wychowawczą oraz jubileuszem następuje okres stabilizacji. Również bardziej stały staje się Kalendarz Imprez Hufcowych. Stałe jego elementy to: Zimowy Bieg Sprawnościowy Zastępów Harcerskich, Rajd Powitania Wiosny, Zuchowy Człap Rajd, Festiwal Piosenki Zuchowej i Harcerskiej, Jesienny Złaz Winogradzki przekształcony później na Jesienny Złaz na Pieczonego Ziemniaka, Harcerski Rajd Nadnotecki „HARNA”. W późniejszym okresie do kalendarza dopisano: Nocny Bieg o Buławę 174 PDH, Bieg Zastępów Starszoharcerskich „SZAGA”. Niewątpliwie do największych przedsięwzięć organizacyjny co roku należy Harcerska Akcja Letnia, w której uczestniczy ponad 50 % członków hufca.

23 października 1984 roku hufiec nasz został decyzją Prezydium Miejskiej Rady Narodowej wyróżniony Honorową Odznaką Miasta Poznania.

29 listopada 1986 roku na budynku III Liceum Ogólnokształcącego odsłonięta została tablica pamiątkowa ku czci hm. Floriana Marciniaka, twórcy i pierwszego Naczelnika Szarych Szeregów, absolwenta tegoż liceum oraz drużynowego 21 PDH im. Tadeusza Reytana.

W grudniu 1986 roku hufiec nasz otrzymuje w użytkowanie od gminy Mosina obiekt z przeznaczeniem na Ośrodek Biwakowo-Obozowy. Pierwsza akcja letnia odbywa się tam w 1987 roku. Jako ośrodek całoroczny obiekt zaczął funkcjonować (po założeniu centralnego ogrzewania) w 1991 roku.

17 października 1987 roku w sali widowiskowej Pałacu Kultury odbyły się uroczystości 75-lecia początków harcerstwa na Starym Mieście.

W 1992 roku we wrześniu na Cytadeli odbywa się Zlot Jubileuszowy z okazji 80 lecia początków harcerstwa.

W 1994 roku Komenda Hufca podjęła decyzję o rezygnacji z obiektu (Stanica Biwakowo-Obozowa) w Wagowie i od 1995 roku Zgrupowania Obozów Drużyn Hufca „PIAST” organizowane są „w lesie nad jeziorem”. Każdego roku w innym terenie.

W październiku 1997 roku w ramach obchodów 85 lecia powstania skautingu – harcerstwa na Starym Mieście zorganizowano Jubileuszową Grę Harcerską, zakończoną uroczystym ogniskiem.

W 1998 roku Hufiec został wyróżniony przez Zarząd Główny Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego nagrodą „Dobosz Powstania Wielkopolskiego” za upowszechnianie wiedzy i tradycji związanej z Powstaniem Wielkopolskim 1918/19.